W historycznej nauce ukorzeniło się stwierdzenie, że utworzenie Wielkiego Księstwa Litewskiego w XIII wieku bierze początek od podbicia szeregu białoruskich ziemi (głównie tzw. Rusi Czarnej z miastami Nowogródkiem, Wołkowyskiem, Słonimem, Grodnem i innymi), dokonanego przez litewskiego księża Mindowga. Zdaje się, taka rzadka w nauce jednolitość poglądów musi trzymać się na niewątpliwych historycznych doświadczeniach i faktach. Ale akurat ich brakuje…

W. Paszuta w swojej wielkiej prace na temat utworzenia Litewskiej krainy, w której można byłoby oczekiwać detalicznego rozpatrzenia tego historycznego wydarzenia, mówi o nim kilkoma zdaniami: „W Rusi Czarnej, którą Mindowg podbił w latach 40-ch XIII w., skorzystawszy z ciężkich dla ziemi Ruskiej wyników wojny z Tatarami, panował syn jego Wojszełk”. Ale jednak…ten naukowca, którego księga sprzyjała jeszcze większemu ukorzenieniu w naszej historiografii stwierdzenia o litewskim podbiciu Białorusi, nie był pewien, co do prawidłowości tej i innych swoich tez, związanych z ukształtowaniem się Wielkiego Księstwa Litewskiego oraz jego dalszej historii, jeżeli stwierdził za niezbędne odznaczyć: Dalsze sukcesy naszej nauki, możliwe, doprowadzą do przejrzenia zaproponowanych tutaj argumentów i wniosków. Im szybciej to odbędzie się, tym lepiej.” Tak, te przejrzenie jest niezbędne. Współczesna nauka historyczna, przed którą stawi się zadanie likwidować wszystkie „ białe „ naszej przeszłości nie może zgodzić się z wątpliwymi stwierdzeniami i dlatego odpowiedz na pytanie o utworzeniu Wielkiego Księstwa Litewskiego odpowiadać prawdziwym historycznym wydarzeniom.

Jak pokazuje doświadczenie całej ludzkości, najczęściej tendencyjnie zniekształca się początkowa historia tego czy owego państwa. Tak się zdarzyło z historią Wielkiego Księstwa Litewskiego. Mit o „litewskim podbiciu” Białorusi pojawił się przykładnie w XVI wieku, kiedy Moskowia rozpoczęła walkę o białoruskie ziemi (ziemi Wielkiego Księstwa Litewskiego). Wtedy wykorzystana została nie tylko siła zbrojna, lecz także ideologiczne środki walki. Trzeba było uzasadnić „prawo” Moskwy na Białoruś i Ukrainę. Trwałość wersji o litewskim podbiciu Białorusi mogę tłumaczyć jedynie tym, że została ona wykorzystana przez rosyjską historiografię carską po to, żeby potwierdzić tezę reakcyjną o wyzwoleńczym znaczeniu jedynowładztwa dla Rosji. Historycy skonstruowali schemat, według którego Rosja w wyniku upadku mocnej władzy, słabła, Litwa zaś zostawała co raz mocniejszą niby w wyniku kształtowania się mocnej monarchicznej władzy Mindowga, i dlatego została dla Rosji takim samym strasznym wrogiem na zachodzie, jak i Tatarzy ze wschodu. Ta teza o litewskim podbiciu z ciągiem czasu stała się dogmatem. Niestety, w radzieckiej historiografii pytanie o utworzeniu Wielkiego Księstwa Litewskiego nie otrzymało detalicznego oświetlenia. Dlatego w podręcznikach i pracach na ten temat litewskie podbicie Białorusi zostaje bezwarunkowo przyjęte jako coś dobrze wiadome. Rozdrobnionymi, zaciągniętymi do bagny wojen wewnętrznych są pokazane w podręcznikach z historii białoruskie ziemi XII-XII w. One niby zatrzymały się w swoim rozwoju i tylko czekały na to, że ktokolwiek ich podbije i zjednoczy, co niby i zrobiła Litwa (współczesna Lietuva), gdzie w rezultacie rozwoju instytucji feudalnych, utworzyła się państwowa władza, na którą opierali się litewskie feudałowie, przygniatając chłopów i podbijając cudze ziemi. Dlaczego nie mogła utworzyć się kraina na białoruskich ziemiach, gdzie feudalizm pojawił się na kilka stuleci wcześniej niż na lietuviskich, i jak białoruskie feudaly obeszli się bez państwowej władzy, na te, jak i na inne podobne, pytania historycy z jakiegoś powodu nie udzielają odpowiedzi.

Pytanie o miejscu znajdowania starej Litwy – jedno z najważniejszych pytań naszej historii. Naprawdę, gdzie się znajdowała ta ziemia, której imię dało nazwę jednemu z najpotężniejszych państw Europy? W różnych historycznych okresach pod Litwą rozumieli różne tereny. Jeszcze w drugiej połowie XIX w. A. Kaczubiński nie zgadzał się z tymi naukowcami, którzy "współczesne etnograficzne stanowisko Litwy doprowadzali do stanowiska przedhistorycznego". Niestety, ta słuszna myśli w nauce została odrzucona i w podręcznikach i publikacjach starożytna Litwa nadal utożsamia się z innym historycznym terenem – Auksztotą (Auksztajcją), która zajmowała wschodnią część współczesnej Lietuvy. Jedną z przyczyn tego utożsamiania Litwy starożytnej z Auksztotą jest to, że o drugiej we wschodniosłowiańskich kronikach w ogóle nic nie mówi się. Dlatego został wyciągnięty wniosek, że ona występuje tutaj pod nazwą Litwa. Ten wniosek został ogólnie przyjęty, a to hamuje współcześnie poszukiwanie prawdy o tym, gdzie była Litwa XI-XIII w. Badacze, zamiast tego, żeby uważniej przeczytać, przeanalizować odpowiednie miejsce kronik z celem udzielenia odpowiedzi na te pytanie, bezdowodowe powtórzali: Litwa to jest Auksztota. Jednak Litwa XI-XIII w. To zupełnie nie Auksztota, i znajdowała się ona nie tam, gdzie umieszczją ją badacze. Odpowiedź na pytanie, gdzie się znajdowała stara Litwa, głównie udzielają niektóre zapisy naszych kronikarzy. Te zapisy potwierdzają się również toponimiką oraz innymi materiałami. Kronika Ipaciewska pod 1159r. Powiadamia nam, że mienski książe Wołódar Glebowicz "chodiasze pod litwą w lasach". Stąd widać, że Litwa sąsiadowała z księstwem Mienskim. Terytorium, który leżał na zachód od Mienska, jako Litwą pokazuje (ale już ze strony Nowogródku, i to jest najistotniejsze) zapis w kronice od 1262 r. Mówi się, że książe Wojszełk "uczyni sobie klasztor na rzece na Niemnie, między Litwą i Nowymgorodkiem". Jak wiadomo, Wojszełk założył klasztor przy zlewaniu rzek Wołówki i Niemna, tam, gdzie teraz znajduje się wioska Lawryszowe (na północnym wschodzie od Nowogródku). Jeśli by pod Litwą tutaj rozumiała się Auksztota, to autor nigdy nie powiedziałby, że założony przez Wojszełka klasztor znajduje się między Litwą a Nowogródkiem, bo Auksztota znajdowała się nie w północno-wschodnim, lecz tylko w północno-zachodnim kierunku od Nowogródku. W 1190 r. Książ Ruryk Rościsławaowicz zamierzał się pomóc swoim krewnym – księżom pińskim w walce z Litwą i chciał zrobić wyprawę na nią, lecz nie zdążył dojść dotąd, bo stało się ciepło i śnieg zniknął, a w tym bagnistym kraju można było walczyć tylko zimą. Stąd robimy wniosek, że Litwa znajdowała się niedaleko od ziemi Pińskiej, za jej bagnami.
Cechą charakterystyczną jest również to, że na terytorium, który w kronikach występuje pod nazwą Litwy do dnia teraźniejszego zachował się taponum "Litwa". Wioski z taką nazwą można spotkać w Słonimskim (obw. Grodzienski), Lachowickim (obw. Brześciański), Uzdzieńskim, Stówpieckim, Mołódzieczniackim (obw. Miński) rejonach. Są to nazwy korzenne, które należy odróżniać od toponimów kształtu "Litwinowe", "Litwinawiczy" czy "Lićwiaki", które spotykają sie między innymi też w innych miejscach Białorusi, Rosji czy Ukrainy. Kilka podobnych toponimów można też spotkać na teritorium Auksztoty, ale to świadczy jedynie o tym, że zostały one założone przez przybyszów ze Starozytnej Litwy.

Tak że, mówiąc o miejscu znależenia Litwy historycznej, możemy stwierdzić, że powstała ona na białoruskich ziemiach, leżących nad rzeką Niemen. O tym mówi ten fakt, że mieszkańcy tych terenów nawet po tym, jak asymilowali się w Białorusinów, nadal nazywali siebie Lićwinami (Litwinami). A. Mickiewicz, który urodził się pod Nowogródkiem, swoją Ojczyznę nazywał Litwa. Nawet białoruski pisarz XIX w. W. Dunin-Marcinkiewicz (1807-1884), którego nie można podejrzewać w braku tożsamości narodowej, uważał, że jest Lićwinem . Lićwinem  nazywa siebie również bohater trylogii J. Kolasa  „Na rozstaniach”, w której pokazane są wydarzenia XX wieku, Barankiewicz, chociaż on jest Białorusinem. Nie będziemy pomnażali analogicznych przykładów, bo i tak widać, że nazwa „Litwa” ciągiem wielu stuleci odnosiła się do Białorusi i była jej nazwą historyczną. Tylko na początku XX w., kiedy skończył się proces kształtowania się narodu białoruskiego, nazwa „Białoruś” ukorzeniła się między innymi i w białoruskim kraju nad Niemnem, wypierając stąd nazwę „Litwa”, która z tego czasu zaczęła odnosić się do nowoczesnej Litwy (Lietuvy).
Niektórzy naukowcy, żeby udowodnić znajdowanie Litwy starożytnej na południu współczesnej Lietuvy w nazwie rzeki Lietówka znajdują korzeń nazw Lietuva-Letawa- Litwa. Taka etymologia, jednak, ulega dużemu wątpieniu, ponieważ w najwcześniejszych źródłach pisemnych, jak zwłaszcza w toponimice, odzwierciedlała się nazwa „Litwa” a nie „Lietuva” czy „Letawa”. W każdym bądź razie nie można patrzyć jedynie na ten wątpliwy hydronim i nie zwracać żadnej uwagi na całe gniazdo pięknych toponimów, znajdujących się nad Niemnem. Nie można również przyznać za udaną próbę lokalizować na terytorium współczesnej Lietuvy majątki księży litewskich XIII w., zgadanych w źródłach pisemnych. Rzecz polega na tym, że toponimy, podobne do imion nazwanych księży, są nie tylko na terytorium Lietuva, lecz także w innych miejscach, między innymi na Białorusi, jak na przykład Tautwiły (rejon Prużański), Jutki (rejon Miadzielski), Daujaty (rejon Brasławski), Rukli (rejon Arszański) itp. Również ten fakt, że księża Giedymin w swojej umowie od 2 października 1323 nazywając siebie królem Litwy uważał za potrzebne w liku ziemi, od których imienia on czynił tę umowę, nazwać Auksztajcję i Żmudź, mówi o tym, że tytuł króla Litwy nie pochodzi stąd. To same potwierdza i P. Duzburg, który Auksztajcję pokazuje w związku z wydarzeniami lat 1294-1300 jako ziemię, której posiadaczem był król Litwy (terra regis Litowia), z czego widać, że Litwa i Auksztajcja – różne geograficzne pojęcia.
Dane z kronik oraz toponimika dają możliwość określić terytorium Litwy Starożytnej. Na północy graniczyła ona z Połockim Księstwem. Na wschodzie – z Księstwem Mienskim, którego zachodnia granica sięgała rzeki Usa. Na wschodzie lewego brzegu górnego Niemna Litwa w głębokiej starożytności najprawdopodobniej sąsiadowała z bałtyckim plemieniem lotwą, o czym świadczy hydronim o takiej samej nazwie (rejon Kapylski) i toponimy „Wielka Lotwa” i „Mała Lotwa” (rejon Lachowicki). Prawdopodobnie, że właśnie stąd i rozpaczało się rozsiedlanie się litwy i lotwy: pierwszej – na północny zachód, drugiej – na północ i północny wschód. Na południu przyrodnią granicą Litwy była rzeka Szczara.

Zjednoczenie Wojszełkiem Nowogródzkiej, Pińskiej, Litewskiej, Połockiej oraz innych ziemi faktycznie i było trwałym początkiem utworzenia się Wielkiego Księstwa Litewskiego. Na tym polega historyczna zasługa Wojszełka. Jednak, jeżeli dołączenie bałtyckich ziemi Litwy Nalszczanów i Dziawołtwy do Nowagrudku było przymusowym, to dołączenie Pińsku, Połocku i Wiciebsku odbywało się wyłącznie ze zgody tych miast. W ten samy sposób później do Wielkiego Księstwa Litewskiego dołączyły inne białoruskie tereny. Takie jednoczenie się stało wynikiem historycznego procesu ekonomicznego, politycznego i kulturalnego zbliżania się białoruskich ziemi nad rzekami Dwina, Dniepr, Niemen, na podstawie czego i odbywało się formowanie teritorium Białorusi. Najistotniejszą rolę w kształtowaniu się i początkowej historii Wielkiego Księstwa Litewskiego odgrywał Nowogródek. Właśnie dlatego herb tego miasta - rycerz na koniu z mieczem w ręce - został herbem państwa. Na początku XIV wieku Nowogródek stracił swoje centralne znaczenie, jednak jeszcze przez długi czas zyła pamięć o nim, jak o stolice. Właśnie dlatego w kronikach XVI wieku mówi się o "Nowogródzkiej dzierżawie, nad Niemnem leżącą". Kształtowanie się tej krainy zostało poszybczone przez czynniki zewnętrzne - niebezpieczeństwo ze strony krzyżaków i Tatar. Tym, dla kogo autorytetami wciąż są założycieli naukowego komunizmu, można adresować twierdzenie Engelsa, który odznaczył, że ukraińskie i białoruskie ziemi „znalazły obronę od azjatyckiej nawały dołączywszy się do tak zwanego Księstwa Litewskiego”. Jak widzimy, Engels uważał ten kraj litewskim tylko po nazwie, co i odpowiada rzeczywistości. Współczesne lietuviskie ziemie w tym kraju zajmowały tylko dziesiątą część jego terytorium, dlatego, oczywiście, nie mogły w niej dominować. Jednak w starej historiografii fakt rozpowszechnienia się w Wielkim Księstwie Litewskim słowiańskiego języka białoruskiego, kultury tłumaczył się zwyczajnie tym, że księże litewskie niby podbili ziemie słowiańskie, i dlatego, by kierować taką ogromną przestrzenią, zostali zmuszone przyjąć słowiański język i kulturę jako panujące w kraju. Ale jak widzieliśmy, żadne litewskie podbicie nie występowało nawet w samym początku układania się Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Podsumując wszystko powyżej napisane, robimy następne wnioski. Żadne historyczne źródło nie potwierdza litewskiego podbicia ani Rusi Czarnej ani innych białoruskich ziemi, co niby było początkiem utworzenia Wielkiego Księstwa Litewskiego. Takie twierdzenie pojawiło się w XVI wieku, by ideologicznie uzasadnić prawo cara moskiewskiego (wtedy Iwana Groźnego, który okupował wschodnią część Wielkiego Księstwa Litewskiego). Przez „Kronikę” M. Stryjkowskiego ta wersja przeszła do innych książek z historii, a później bezdyskusyjnie została przyjęta przez naukowców i, zostawszy tradycyjną przez długi czas nie była badana. Znaczną przeszkodą dla obiektywnego oświetlenia procesu utworzenia się Wielkiego Księstwa Litewskiego jest utożsamianie starożytnej Litwy ze wschodnią częścią współczesnej Lietuvy. Jednak historyczne źródła i toponimika pokazują, że pod Litwą XI – XIII wieku rozumiał się tereny górnego Naniemna, który znajdował się między Połocczyzną, Nowogródczyzną i ziemią Turowo-Pińską i który na równie z nimi jest zaliczany do historycznych regionów Białorusi. Właśnie ten teren został dołączony do Nowogródku najpierw przez litewskiego przybysza Mindowga w latach 50-ch XIII wieku, a w latach 60-ch XIII w. już całkowicie przez jego syna Wojszełka. Było to pierwszym krokiem w rozpowszechnieniu władzy Nowogródku, który dotychczas osiągnął znacznych sukcesów w ekonomicznym, politycznym oraz kulturalnym rozwoju, na inne białoruskie i bałtyckie ziemie. Tylko tym można wytłumaczyć fakt, dlaczego Nowogródek został pierwszą stolicą Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stąd, z białoruskiego Nadniemna, gdzie się znajdowała starożytna Litwa, i pochodziła nazwa kraju jako Litewskiego. To, że utworzeniu Wielkiego Księstwa Litewskiego towarzyszył podbój ziemi bałtyckich (Nalszcznów, Dziawołtwy), zniszczenie i wygnanie ich feudałów, odrzuca dość rozpowszechnione w nauce twierdzenie o tym, że powstawanie tego kraju zostało spowodowane przez ich interesy. To, że utworzenie Wielkiego Księstwa Litewskiego było najpierw wynikiem ekonomicznego, politycznego i kulturowo-etnicznego zbliżenia i zjednoczenia białoruskich ziemi, daje możliwość stwierdzić, że ten historyczny proces odpowiadał interesom białoruskich feudałów, co, z kolei, daje możliwość określenia tego państwa w głównej mierze jako białoruskiego. Dlatego staje się zrozumiałe, czemu panujące stanowisko zajęła białoruska kultura a język białoruski został państwowym.
To tyle na temat kształtowania się Wielkiego Księstwa Litewskiego. Ale błędem było by, pisząc tę pracę nie zgadnąć o białoruskim Odrodzeniu XVI wieku. W celu oszczędzania papiery nie będziemy mówić o wydarzeniach poprzedzających ten zakres naszej historii, przenieśmy się od razu do XVI wieku i omówmy jego skutki dla białoruskiej kultury, która dominowała w Księstwie Litewskim.

Najbardziej charakterystyczną cechą białoruskiego Odrodzenia XVI wieku jest rozwój Reformacji na naszych ziemiach. W XVI wieku cała Europa przeżywała kolosalne zmiany w swoim duchownym, kulturalnym, ekonomicznym i politycznym życiu, które były związane z ruchem odnowienia kościoła, z powrotem do biblijnych podstaw chrześcijaństwa. Ten ruch, nazwany Reformacją, stał źródłem rozkwitu dla wielu narodów. Niemcy, Szwedzi, Anglicy, Holendrzy, Szwajcarzy właśnie dzięki Reformacji powstali jako pełnowartościowe narody. Reformacja została centralną podzieją całego XVI stulecia. W pełnej mierze wszystko to odnosi się i do naszej krainy. Nie możemy mówić o Odrodzeniu na Białorusi, ignorując Reformację, i, odwrotnie, nie można Reformację oddzielać od Odrodzenia. Wybitne postaci białoruskiego Odrodzenia były jednocześnie ludźmi Reformacji. Są to i Franciszek Skaryna, który drukował Biblię w języku białoruskim, i Symon Budny, wydawca pierwszego białoruskiego katechizmu, w którym proste i zrozumiałe tłumaczył prawdę wiary, i Wasil Ciapiński, który w pełen głos mówił o konieczności rozwoju nauk i literatury w języku ojczystym i zaczął tłumaczenie Nowego Testamentu na język białoruski, by każdy Białorusin potrafił zrozumieć Słowo Boże. Są to również magnat Mikołaj Radziwiłł Czarny, który w całym kraju zakładał kościoły, szkoły, drukarni, kanclerz Astafiej Wałowicz, który kierował ziemną reformą, i przygotowywał najbardziej doskonały w Europie XVI w. zbiór prawny – Statut Wielkiego Księstwa Litewskiego. Reformacja ukształtowała białoruskie Odrodzenie, stworzyła Złoty Wiek Białorusi, założyła fundamenty białoruskiego narodu. W poszukiwaniu swoich korzeni, swojej tożsamości, swojego przeznaczenia, swojej idei do XVI stulecia zwracają się wiele pokoleń Białorusinów.

Porównując rozwój różnych krajów Europy XVI wieku, można z całą pewnością powiedzieć, że Białoruś – Wielkie Księstwo Litewskie szła w tym samym kierunku, co i Anglia: takie same ograniczenie władzy monarchy, taki samy rozwój miejscowych samorządów, takie same przyjęcie Reformacji przez najwyższe warstwy społeczeństwa, taka sama aktywność magnatów i szlachty. Na wschodzie Europy powstawała kraina, która mając taki kultury, ekonomiczny i polityczny potencjał, mogła wpływać na cały kontynent. Ale dlaczego Reformacja, która tak szybko i powszechnie ogarnęła Wielkie Księstwo Litewski, tak samo szybko poczęła tracić pozycji? Po pierwsze, wojny z Moskwą osłabiły Wielkie Księstwo i przymusiły szukać jeszcze bardziej ściślejszego związku z Koroną Polską, odkrywając się w ten sposób na wszelkie wpływy swojego sojusznika. Zwycięstwo Kontrreformacji w Polsce zdecydowało o podobnych procesach w Księstwie. Po drugie, w odróżnieniu od Zachodniej Europy, reformatorom brakowało solidarności i konsolidacji, często najważniejszym dla nich było udowodnić, że inni reformatorzy nie mają racji. Złoty Wiek został w przeszłości. Co raz trudniej było mówić o niezależności Wielkiego Księstwa Litewskiego w składzie Rzeczypospolitej. Co raz częściej, mówiąc o swoim pochodzeniu białoruska arystokracja używała słów „Gente Lithuanae, natione polonie” (Litwin rodem, polskiego narodu). Wreszcie rozporządzenie sejmu 1696 roku nadało języku polskiemu status państwowego w Wielkim Księstwie Litewskim.
W 1796 roku Rosja, Austria i Prusy podzieliły pomiędzy sobą Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Wielkie Księstwo Litewskie przestało istnieć jako państwo i zostało włączone do Imperium Rosyjskiego. Narodowa apatia, która ogarnęła społeczeństwo w XVIII-XIX wiekach doprowadziła do tego, że ono straciło imię swoje, a razem z nim i własną historię. Od drugiej połowy XIX w. mieszkańców byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego zaczęto nazywać Białorusinami, a nazwę „Litwa” zaczęto odnosić do bałtyckiej Żmudzi. Plątanina, która pojawiła się w związku z tym, dotychczas przeszkadza Białorusinom udzielić odpowiedzi na pytanie „kim jesteśmy?” i znaleźć swoje miejsce w historii. Dyktatura komunistyczna, która panowała na Białorusi przez 70 lat zrobiła wszystko, by wyniszczyć w naszym narodzie pamięć o białoruskiej Reformacji XVI w., zrobić z nas naród bez historii, zrobić z Białorusinów ludzi, którzy w żaden sposób nie potrafią wykorzystać doświadczenie przeszłych pokoleń. Jednak kłamstwo i niepamięć nie będą wiecznie gospodarzyć na naszej białoruskiej ziemi. Złoty Wiek Białorusi, XVI stulecie pokazują nam, gdzie jest ta droga, którą należy iść, by Białoruś zajęła godne jej miejsce miedzy innymi narodami.

Spis literatury, która została wykorzystana:
Mikoła Jarałowicz „Po śladach jednego mitu” („Па сьлядах аднаго мiфа”); „Białoruskie państwo Wielkie Księstwe Litewskie” („Беларуская краiна Bялiкае Kняства Лiтоўскае”)
Stanisław Akińczyc „Złoty wiek Białorusi” („Залаты век Беларусi”)
http://www.litru.ru/?book=73513&page=20

Отредактировано Alex Hrodziecki (2010-05-05 19:08:07)

Рэфармацыя ўкшталтавала беларускае Адраджэньне, стварыла Залаты Век Беларусi, заклала падмуркi беларускае нацыi. Да XVI стагодзьдзя зьвяртаюцца многiя пакаленьнi беларусаў у пошуках сваiх каранёў, сваёй тоеснасьцi, свайго прызначэньня, сваёй iдэi.
Параўноўваючы разьвiцьцё розных краiнаў Эўропы XVI стагодзьдзя, можна сказаць, што Беларусь - Вялiкае Княства Лiтоўскае iшла ў тым самым накiрунку, што i Англiя: такое самае абмежаваньне ўлады манарха, такое самае разьвiцьцё мясцовага самакiраваньня, такое самае прыняцьцё Рэфармацыi вышэйшымi слаямi грамадзтва, такая самая эканамiчная актыўнасьць магнатаў i шляхты (у Англii - лордаў i сквайраў). На ўсходзе Эўропы паўставала краiна, па сваiм культурным, эканамiчным i палiтычным патэнцыяле здольная ўплываць на ўвесь кантынэнт.
Чаму Рэфармацыя, так хутка i так паўсюдна ахапiўшая Вялiкае Княства, пачала iмклiва губляць пазыцыi? Па-першае, войны з Маскоўскай дзяржавай аслабiлi Вялiкае Княства i прымусiлi шукаць больш цеснага саюзу з Польскiм Каралеўствам, адкрываючыся такiм чынам на ўсялякiя ўплывы свайго саюзьнiка. Перамога Контррэфармацыi ў Польшчы прадвызначыла падобныя працэсы i ў Вялiкiм Княстве. Другой, ня менш важнай прычынай адступленьня Рэфармацыi была несалiдарнасьць рэфарматараў. Залаты Век адыйшоў у гiсторыю... Усё цяжэй было гаварыць пра нейкую самастойнасьць Вялiкага Княства ў складзе Рэчы Паспалiтай. Усё часьцей, гаворачы пра сваё паходжаньне, беларуская арыстакратыя ўжывала словы "Gente Lithuanae, natione Polonae" (лiцьвiн родам, польскай нацыi). Урэшце пастанова сойму 1696 году надала польскай мове статус дзяржаўнай у Вялiкiм Княстве Лiтоўскiм.
У 1796 годзе "тры каранаваныя разбойнiкi": Расея, Аўстрыя i Прусiя падзялiлi памiж сабою Рэч Паспалiтую Двух Народаў. Вялiкае Княства Лiтоўскае перастала iснаваць як дзяржава i было ўключана ў склад Расейскай iмпэрыi. Нацыянальная апатыя, якая ахапiла нашае грамадзтва ў XVIII-XIX стагодзьдзях прывяла да таго, што яно згубiла сваё iмя, а разам зь iм i гiсторыю. З другой паловы XIX стагодзьдзя жыхароў колiшняга Вялiкага Княства Лiтоўскага сталi называць беларусамi, а назву "Лiтва" пачалi адносiць да балцкай Жамойцi. Блытанiна, якая ўзьнiкла ў сувязi з гэтым, да сёньняшняга дня перашкаджае беларусам адказаць на пытаньне "хто мы?" i знайсьцi сваё месца ў гiсторыi.
Камунiстычная дыктатура, панаваўшая ў Беларусi 70 гадоў, зрабiла ўсё магчымае, каб вынiшчыць у нашым народзе памяць пра беларускую Рэфармацыю XVI стагодзьдзя, зрабiць беларусаў нацыяй без гiсторыi, людзьмi, якiя ня могуць нiчога скарыстаць з досьведу папярэднiх пакаленьняў. Але падман i бяспамяцтва ня будуць вечна ўладарыць на нашай беларускай зямлi. Залаты Век Беларусi, XVI стагодзьдзе паказваюць нам, дзе той добры шлях, па якому варта iсьцi, каб Беларусь заняла свой пачэсны пасад мiж народамi.

http://www.youtube.com/watch?v=igUQm-zB … re=related